Sociale pijler

Bovenop deze opgaven is het noodzakelijk het vertrouwen van inwoners terug te winnen. Onder meer de corona maatregelen en (de politieke nasleep van) de toeslagen affaire hebben het vertrouwen in de overheid geschaad, zo blijkt uit het ‘Continue Onderzoek Burgerperspectieven 2021’ van het SCP. Het is belangrijk te werken aan dit vertrouwen door goed te luisteren, inwoners vriendelijk te bejegenen en te werken vanuit de bedoeling.

Samen met het Rijk en landelijke, regionale en lokale partners staan G40 gemeenten aan de lat om in coalities en vanuit gezamenlijke verantwoordelijkheid en partnerschap te werken aan de grote maatschappelijke opgaven. Dat doet ieder vanuit de eigen rol. Steden kunnen vanuit hun uitvoeringspraktijk aangeven wat nodig is. Dit alles vindt plaats in een proces van ‘lerend transformeren’. Geen van de betrokken partijen kan de opgave alleen aan, we moeten het samen doen! Dat vraagt vertrouwen in elkaar, ruimte geven en nemen om tot nieuwe aanpakken te komen, en continue focus op de opgave, brede welvaart voor onze inwoners.

De steden (G40) nemen hun verantwoordelijkheid om het Sociaal Domein gereed te maken voor de toekomst. De corona pandemie heeft versneld en versterkt laten zien dat een sociaal en inclusief herstel noodzakelijk is. Het is belangrijk het fundament en de veerkracht van de samenleving duurzaam te verstevigen. De propositie De Winst van het Sociaal Domein kwam tot stand door samenwerking van de gemeentelijke netwerken zoals VNG, G4, M50, P10, Divosa en NDSD en de Sociale Pijler van de G40. Deze propositie laat zien waar de investering het meest rendeert voor leefbare steden:

• Het Sociaal Domein gereedmaken voor de toekomst vraagt om samenhang in de aanpak van de drie belangrijke maatschappelijke opgaven: herstellen van bestaanszekerheid, vergroten van kansengelijkheid en vergemakkelijken van een gezond leven. Kennis, energie, ideeën en ervaringen van inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven vormen de leidraad voor elke herstel- en verbeteraanpak (eigenaarschap).
• Het versterken van de bestaanszekerheid van mensen is topprioriteit. Het is belangrijk te werken vanuit vertrouwen en de menselijke maat. Om inwoners weer grip op hun leven te bieden. Ervaringen in de grote steden tonen aan dat vereenvoudiging van wet- en regelgeving (toeslagenstelsel), zekerheid van wonen en inkomen en investeren in ondersteuning bij participatie, werk en onderwijs bijdragen aan dat herstel. Bijvoorbeeld door het bieden van basis banen, het laten vervallen van de kostendelersnorm tot 27 jaar en een toereikend minimumloon.
• De G40 steden willen de kansengelijkheid bevorderen in de samenleving, het onderwijs, de arbeidsmarkt en de volkshuisvesting. Om het verschil te kunnen maken, is ongelijk investeren soms nodig. We focussen op inwoners die onze steun het hardst nodig hebben. Hen willen we bereiken.
• De G40 staan voor de beweging van het genezen van ziekte naar het versterken van gezondheid. Om een gezonder leven voor onze inwoners makkelijker te maken is een integraal beleid nodig gebaseerd op een gedeelde, lange termijn gezondheidsvisie. Een sterk gezondheidsstelsel is noodzakelijk om de groeiende tweedeling in de samenleving door gezondheidsverschillen tegen te gaan.

Het advies ‘Een thuis voor iedereen’ zet in op een prettig en betaalbaar (t)huis voor iedereen in 2030: waar nodig met de juiste zorg, opvang, ondersteuning en begeleiding. Het belang van een plek om te wonen voor herstel en stabiliteit leidt geen twijfel. De G40 zet zich hiervoor zowel vanuit de Fysieke als de Sociale Pijler in. Met het oog op de druk op de woningmarkt en botsende wet- en regelgeving werkt de G40 hierop samen met de regio en het Rijk. 

De komende jaren zijn cruciaal. Gemeenten hebben ruimte, middelen en capaciteit nodig om de transformatie volledig vorm te geven en te laten slagen. De winst is voor de inwoner, in termen van meer bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezondheid.

Steden hebben de mogelijkheid om de ondersteuning van inwoners (en hun eventuele gezinnen) dichtbij te organiseren. Samen met het sociale netwerk is ondersteuning het meest effectief. En vanuit de leefwereld van inwoners kunnen we tot een integrale aanpak komen. 

Lokale beleidsruimte is essentieel: immers, ‘lokaal maak je het verschil’. Daarvoor heb je je soms regionaal te verhouden, soms landelijk, vanwege benodigd specialisme. Maar uiteindelijk komt alles bij de inwoners samen.

De decentralisaties in het sociaal domein gingen gepaard met bezuinigingen. Ook in de periode daarna kregen gemeenten extra taken, maar geen extra budgetten. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft laten zien dat gemeenten minder mogelijkheden hebben om de taken goedkoper uit te voeren dan vooraf werd gedacht. Onder meer doordat de verwachte ‘eigen kracht’ of hulp uit eigen netwerk niet altijd mogelijk of voldoende is.^[1] Dit heeft geleid tot financiële tekorten op lokaal niveau. De financiële ruimte voor decentrale overheden om zelfstandig keuzes te maken staat daarmee onder druk. 

Pak de drie grote maatschappelijke opgaven (bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezondheid) op een toekomstbestendige manier aan. Verschil maken op deze gebieden vergt een lange adem. Om kwetsbare inwoners in staat te stellen te participeren in de samenleving zijn voldoende reguliere middelen cruciaal. Continuïteit in deze middelen en ontschotting van budgetten zijn belangrijke randvoorwaarden voor het slagen van de beoogde transformatie in het sociaal domein. Ook moet preventie lonen. Verder is het nodig dat er structurele en integrale programma’s komen die over de volle breedte van het sociaal domein (ook over de departementen heen) met structurele middelen die steden vanuit voor de uitvoering kunnen inzetten. Een flexibel integraal verantwoordingskader dus, dat het merendeel aan losse, incidentele programma’s kan vervangen.

Soms zijn belangen gebiedsoverstijgend. Werk als steden daarom (boven)regionaal samen. Kenmerkend voor de G40 is dat deze hun verantwoordelijkheid nemen voor stad en regio. Gezien hun centrumfunctie is taakdifferentiatie, mits goed gefaciliteerd, een denkbaar spoor om regiogemeenten te ontlasten. Gemeenschappelijke (beleids)kaders helpen hierin. G40 maakt zich hier sterk voor.

De G40 heeft zicht op de regio en kan zo een belangrijke rol spelen richting het Rijk. Van het Rijk vragen de G40 steden de ruimte (zowel in tijd als vrijheid), om de beoogde transformatie in het sociaal domein volledig vorm te kunnen geven. En zo te zorgen voor meer kansengelijkheid en bestaanszekerheid voor de inwoners.